HAK introduceert de Boonus-calculator

Zo'n 67% van de Nederlanders ziet de peulvrucht - zoals de bruine boon, linzen of kidneyboon – nog niet als geschikte vleesvervanger. Dit blijkt uit het Nationale Bonenonderzoek, dat HAK liet doen onder Nederlandse consumenten. En dat terwijl een gezin honderden euro’s per jaar kan besparen als ze vlees een keer per week inruilen voor bonen. Die wissel is niet alleen goed voor de portemonnee, maar ook voor het klimaat, want bonen hebben een lagere CO2-uitstoot. Om inzichtelijk te maken wat je precies kunt besparen, heeft HAK een tool ontwikkeld: de ‘Boonus-calculator’.

De calculator laat zien wat consumenten kunnen besparen in euro’s, als ze vlees een keer vervangen door peulvruchten. De calculator vergelijkt de gemiddelde categorieprijs van vlees in een maaltijd, met de gemiddelde categorieprijs van een geschikt alternatief in peulvruchten. De wissel van vlees naar peulvruchten kan voor een gezin al gauw oplopen tot honderden euro’s per jaar. Als een gezin van vier personen bijvoorbeeld twee keer per week kipfilet vervangt door kikkererwten, dan levert dat een jaarlijkse besparing op van bijna €500.

HAK hoopt dat de calculator consumenten motiveert om vaker voor de peulvrucht te kiezen als vleesvervanger. Uit recente CBS-cijfers1 blijkt namelijk dat consumenten door de hoge vleesprijs vaker andere keuzes maken. Het onderzoek door HAK bevestigt dit: Sommige Nederlanders kiezen vanwege de prijs voor minder vlees (29%). Anderen gaan juist vaker voor goedkoper vlees (32%), bijvoorbeeld in grootverpakking of zonder keurmerk.

Naast winst in euro’s laat de calculator zien wat consumenten kunnen besparen aan CO₂-uitstoot, met deze wissel naar peulvruchten. Bonen hebben een veel lagere uitstoot dan vlees en leveren bovendien een positieve bijdrage aan een bodem en biodiversiteit. Tevens hebben peulvruchten weinig water en kunstmest nodig om te groeien.

Veel Nederlanders weten nog niet hoe ze bonen lekker kunnen klaarmaken, zo blijkt ook uit het onderzoek. Zeker een derde van de consumenten geeft aan niet te weten wat voor gerechten ze kunnen maken met peulvruchten. Zij geven aan dat dat een drempel is om vaker bonen te gaan eten. De calculator biedt daarom naast inzicht ook inspiratie met recepten, HAK hoopt dat dit de drempel verlaagt voor consumenten om de wissel eens te maken.

Nicole Freid, algemeen directeur bij HAK: “Als we willen dat consumenten meer plantaardig gaan eten, moeten we de peulvrucht echt een veel beter podium geven. Daarom willen we consumenten helpen en inspireren om vaker peulvruchten te eten, maar dat kunnen we zeker niet alleen. Het is van groot belang dat supermarkten de peulvrucht een beter podium geven, bijvoorbeeld door ze een veel prominentere plek te geven in de winkel. Ze zouden bij het ‘vers-eiland’ moeten staan, want dat is dé plek waar consumenten zich laten inspireren. Peulvruchten verdienen het om in de spotlight gezet te worden omdat ze een cruciale rol spelen in de transitie naar meer plantaardige en duurzame voeding."

Coroos verwerkt lokaal geteelde rode kidneybonen

In samenwerking met partners CZAV en Casibeans wordt dit jaar voor Coroos ruim 100 hectare met rode kidneybonen ingezaaid. Het teeltgebied voor peulvruchten van Nederlandse bodem groeit de afgelopen jaren sterk. Door deze samenwerking neemt Coroos een heel groot deel van de Nederlandse teelt voor haar rekening en zorgt daarmee voor een flinke stap voorwaarts in de groei van het aanbod van de Nederlandse rode kidneybonen voor de consument. De markt voor deze supergezonde voeding groeit sterk, het afgelopen jaar zelfs met zo’n 25%. Ongeveer de helft van alle rode kidneybonen die in Nederland worden gegeten zijn verwerkt en geleverd door Coroos.

Coroos is in 2023 ingestapt in de zogenaamde Bean Deal (de Green Deal Eiwitrijke Gewassen) en zet zich in om fors meer peulvruchten van Nederlandse bodem te gaan telen en te verwerken. Proefteelten hebben de afgelopen jaren zulke goede resultaten laten zien waardoor deze grote stap nu mogelijk is. Vanuit de duurzaamheidsstrategie van Coroos en in lijn met de wens vanuit Retail en de Nederlandse consument, laten we onze grondstoffen het liefst zo lokaal als mogelijk telen. Deze Kidneybonen worden vlakbij de fabrieken van Coroos geteeld in Zeeland en de Hoeksche Waard. Daardoor zet Coroos ook nog eens mooie duurzaamheidsstappen met de reductie van transportkilometers. De verwachte opbrengst van deze nieuwe teelthectaren zal eind van dit jaar goed zijn voor zo’n 2 miljoen extra maaltijden die met peulvruchten van Nederlandse bodem worden verrijkt.

Het totale teeltgebied voor Nederlandse peulvruchten groeit, maar met name deze teelt blijft relatief nieuw. Binnen de gehele keten zijn er nog veel uitdagingen te overwinnen. Alleen door strategische samenwerking zoals deze en visie en geloof van alle betrokken partijen van teelt en verwerking tot aan de verkoop en de uiteindelijke consument gaan we met elkaar dit traject van lokale teelt van Nederlandse peulvruchten de komende jaren tot een succes maken.

Een bijzondere boon: Fluweelboon

Doe een kleine zoekslag op het internet en je zult ontdekken dat de fluweelboon (Mucuna pruriens) op nogal wat zweverige websites (en webshops) wordt aangeprezen. Natuurlijk klinkt de naam fluweelboon niet interessant genoeg en dus noemen ze hem liever kapikacchu, de naam waaronder hij in de Indiase alternatieve geneeskunst, Ayurveda, bekend staat. Kapikacchu is een woord uit het Sanskriet (kapi is 'aap' en kacchu is 'jeuk') en betekent dus zoiets als 'jeukend en krabbend als een aap'.

De fluweelboon is inheems in tropische delen van Afrika, Azië en Australië. Het is een eenjarige klimmende struik met lianen die wel 15 meter lang kunnen worden. Als jonge plant is deze soort bedekt met pluizige haartjes, maar als volwassen plant is hij kaal. De prachtige pluimvormige bloeiwijze kan wit, lavendel of paars van kleur zijn. Na de bloei ontwikkelt zich een 5 tot 10 centimeter lange peulvrucht die bedekt is met losse, oranje haren die ernstige jeuk veroorzaken als ze in contact komen met de huid. De peulen bevatten maximaal zeven glanzende zwarte of bruine zaden.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Mucuna, is afgeleid van Muku-nã (pdf) uit het Tupi-Guarani, de taal van enkele Braziliaanse stammen en was de naam van deze boon. Het tweede deel, pruriens, is van Latijnse herkomst, waar prūriō 'jeuken' of 'tintelen' betekende.

Eerst maar even een verklaring voor die jeukende haartjes: het blijkt dat deze een enzym met de naam mucunaïne bevatten en die zorgen voor jeukende blaren wanneer je daarmee per ongeluk in contact komt.

In zijn oorspronkelijk woongebied wordt de fluweelboon ingezet als tegengif voor slangenbeten. Een onderzoek uit India meent dat er een eiwit (MP-4) uit de fluweelboon inderdaad een klein positief effect heeft bij slangenbeten (in muizen)[1]. Verder werd de fluweelboon ingezet als stemmingsverbeteraar en enige vormen van sexuele (klassiek opgevoed, sorry) problemen. Het zou de bewegelijkheid van mannelijk zaad kunnen verbeteren (in muizen)[2].

Maar de fluweelboon is vooral bekend geworden door zijn hoge gehalte aan L-DOPA, een precursor van dopamine en wordt in de geneeskunde als dopamine-agonist gebruikt om bij de behandeling van de ziekte van Parkinson de hoeveelheid dopamine in de hersenen te verhogen. De zaden bevatten 3.1 tot 6.1% L-DOPA. De ondersoort Mucuna pruriens pruriens bevat de hoogste concentratie van allemaal. Da's handig, zo zullen velen gedacht hebben, een plant die een middel bevat dat de effecten van de ziekte van Parkinson verzacht of vermindert. Hoef je geen enge chemische medicatie te slikken. Maar zo werkt het niet in de natuur, want het blijkt dat gemiddeld meer dan 50% van de aanwezige L-DOPA al in de boon degradeert tot schadelijke quinonen en zogenaamde reactieve zuurstofcomponenten (ROS)[3]. Dat is geen goed nieuws.

Je hebt dus een variabele hoeveelheid L-DOPA, terwijl voor een effectieve behandeling van ieder ziektebeeld een vaste hoeveelheid medicatie noodzakelijk is, terwijl ook nog eens meer dan de helft van de aanwezige L-DOPA wordt omgezet in schadelijke afbraakproducten.

[Update 04 juli 2024] Het RIVM waarschuwt voor het gebruik van voedingssupplementen met de fluweelboon (Mucuna pruriens). Er zijn aanwijzingen dat de fluweelboon negatieve effecten kan hebben op de lever, nieren en de ontwikkeling van het ongeboren kind. Zie hier. Het Lareb meldde ook nog bijwerkingen zoals hallucinatie, psychose, evenwichtsproblemen, en verergering van migraine. Zie hier.

[1] Kumar et al: MP-4 Contributes to Snake Venom Neutralization by Mucuna pruriens Seeds through an Indirect Antibody-mediated Mechanism in Journal of Biological Chemistry – 2016. Zie hier.
[2] Choowong-In et al: Protective effects of Thai Mucuna pruriens (L.) DC. var. pruriens seeds on sexual behaviors and essential reproductive markers in chronic unpredictable mild stress mice in Journal of Traditional and Complementary Medicine - 2021
[3] Pulikkalpura et al: Levodopa in Mucuna pruriens and its degradation in Scientific Reports – 2015. Zie hier.

Dik Trom Erwt

Wie kent ze niet. Het is jeugdsentiment van de (nu) oude garde: de boeken over Pietje Bell, Dik Trom en Bob Evers. Tegenwoordig wordt er nauwelijks nog gelezen en zit de jeugd zinloze spelletjes op hun telefoon te spelen, maar vroeger...

Vroeger zaten kinderen vol spanning te wachten op de volgende boek in hun favoriete serie. Bij mij staat de volledige serie van Bob Evers, geschreven door behoorlijk stoute en foute Willy van der Heide (1915-1985), nog vol trots in de boekenkast.

“Het is een bijzonder kind, en dat is-ie”.

Zo werd Dik Trom getypeerd het eerste boek over deze ondeugende dikke ietwat gezette jongen. De oorspronkelijke vijf boeken van Cornelis Johannes Kieviet (1858-1931) zijn inmiddels meer dan honderd keer herdrukt.

Maar er is ook een Dik Trom erwt, maar die was behoorlijk in de vergetelheid geraakt.

Dik Trom is een groen erwtenras, dat in de jaren '50 van de vorige eeuw ontwikkeld werd door landbouwdeskundige Ubbo Mansholt, en in 1962 op de markt kwam. In de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw was het een populair ras dat het perfect deed in de zware zeeklei van Noord-Friesland. Daarna verdween het langzaam, maar zeker van het toneel.

Akkerbouwer Piet Hoekstra uit Sint Jacobiparochie liep deze erwt in 2012 bij toeval tegen het lijf tijdens een excursie in de genenbank in Wageningen. Hier bewaren ze een groot aantal Nederlandse rassen om ze voor uitsterven te behoeden. Gekscherend vroeg hij of ze de Dik Trom erwt ook hadden. En warempel ze hadden hem en hij kreeg zelfs een handvol zaden mee naar huis. Het was het begin van een revival van de Dik Trom erwt en sinds 2015 verbouwt Piet Hoekstra deze unieke cultivar weer.

De Dik Trom erwt is een dikke ronde groene erwt, die iets zoeter is dan de reguliere erwt en daardoor ook een zoetere smaak geeft aan de echte erwtensoep.

“Het is een bijzondere erwt, en dat is-ie”.

Dik Trom is weer thuis.

Wartenster Mosterd

Ieder succesvol bedrijf wil graag een unieke, bijna mythische oorsprong hebben. De eerste of de enige in zijn of haar soort zijn.

Zo ook de Friese Mosterdmakerij die mosterd verkoopt onder de merknaam 'Wartenster Mosterd'. Op de introductiepagina en in diverse interviews vertelt eigenaar Jacob Nauta dat hij in 2009 voorzichtig begon met het maken van mosterd. Nauta zat in een streekproductenclubje en zocht al een poos naar lekkere smaakmakers uit eigen provincie. ‘Er was wel mosterd met een Fries stickertje erop, maar geen mosterd die ook écht in Friesland werd gemaakt,’ constateerde hij. ‘Nou ja, toen dacht ik: dat kunnen we zelf ook.’

Klinkt goed natuurlijk. Het probleem is dat het niet helemaal de waarheid is, want op het Friese Waddeneiland Ameland wordt al sinds 1988 (weer) mosterd gemaakt in de koren- en mosterdmolen ‘De Verwachting’.

Is de 'Wartenster Mosterd' daarmee niet uniek? Natuurlijk wel. Het is een unieke mosterd, heerlijk van smaak en met een unieke historie. Het doet ook niets af aan de inspanning en creativiteit van Jacob Nauta die in korte tijd een bloeiende onderneming heeft opgebouwd.

Zelfs de eerste stappen zijn uniek. Zelf de eerste mosterd gemaakt, 100 lege potjes gekocht en de hele voorraad al op de eerste de beste kerstmarkt weten te verkopen.

Na deze ietwat speelse start van de mosterdmakerij, is de Friese Mosterdmakerij rustig gegroeid en de bekendheid van de 'Wartenster Mosterd' nam al snel regionale vormen aan. Intussen is de mosterd landelijk verkrijgbaar. Daardoor heeft de mosterdmakerij ook een behoorlijke professionalisering door moeten maken. Het aantal ketels en rijpingsvaten is fors uitgebreid en men heeft het handmatige afvullen vervangen door een automatische vulmachine.

Sinds het seizoen 2023 de Friese Mosterdmakerij grotendeels met in Friesland geteeld mosterdzaad. In Berlikum dit prachtige gewas voor het bedrijf geteeld. Dit maakt de Friese mosterd ook échte Friese mosterd.

Hoewel misschien niet de enige in Friesland, is de unieke 'Wartenster Mosterd' intussen op vele plaatsen verkrijgbaar. Ook een professionele webshop stelt de liefhebber in staat om eenvoudig deze heerlijke mosterd te bestellen.

Bestel je Wartenster Mosterd hier.

Mosterdmaker Veuve Tierenteyn-Verlent verkocht

De mosterdmaker Veuve Tierenteyn-Verlent, een icoon in de Gentse binnenstad, is in november 2022 overgenomen door de Oost-Vlaamse ‘sauzenfamilie’ Decock.

[Rani Decock voor haar winkel]

 

Het interieur van de zaak ademt nostalgie. Aan de ene kant potten met komijn, dragon en tientallen andere kruiden. Aan de andere kant houten rekken met lokale producten zoals likeur van duindoornbes, perencider, honing, pickles en sambal.

Wat verborgen, naast de kassa op de grond, staat de mosterdton waar het eigenlijk allemaal om draait. ‘We maken de mosterd in de kelder, pompen hem omhoog en draaien in de winkel de mosterdkraan open’, zegt Rani Decock (28), de nieuwe zaakvoerster van Veuve Tierenteyn-Verlent. ‘Zo doen we dat hier'.

Veuve Tierenteyn-Verlent is een van de restanten van de mosterdcultuur die in Gent heerste toen Petrus Tierenteyn er eind 18de eeuw zijn mosterdzaak opende. Het was de tijd dat de ‘mostaardleurders’ nog met de mosterdton van deur tot deur gingen. Zijn vier zonen stapten in zijn voetsporen, met elk hun eigen fabriekjes. Daar zijn er nog twee van over: de mosterd van Ferdinand Tierenteyn die nu in Deinze wordt gemaakt, en die van Veuve Tierenteyn-Verlent, in hartje Gent op de Groentenmarkt. 'Mostaardfabriek', staat op een bord boven de deur. 'Cornichons en Oignons', staat in sierletters op het raam. 'Nieuw: opgelegde rode kool', staat op de website.

De laatste Tierenteyn is ruim 70 jaar geleden gestorven. Sindsdien was de zaak in handen van de familie van Jean Caesens. Maar Christine Van Roste, telg van de derde generatie, geeft de sleutels nu door aan de familie Decock.

De Decocks zijn al bekend van Camps, een producent van mosterd, pickles en opgelegde groenten in Oudenaarde, en van Sterreke, in Roeselare bekend voor onder meer mosterd, bearnaise en tartaarsaus.

Christine Van Roste: 'Ik ben 38 en heb de leeftijd dat ik nog alle kanten uit kan met mijn leven. Ik wou dit ook niet alleen voortzetten. Het team en mijn familie zijn fantastisch en iedereen doet zijn best, maar uiteindelijk draag je wel alleen de eindverantwoordelijkheid. Ik heb hier alles altijd graag gedaan, maar ik heb beseft dat het te veel was voor mij.’

Bijna 600 kilogram mosterd per week verkoopt het bedrijf. De winkel blijft het belangrijkste verkoopkanaal, al levert het bedrijf ook aan delicatessenzaken en restaurants. Behalve voor Gentse klanten is het ook een hotspot voor toeristen.

Paarse broccoli

Trots presenteerde Sakata Seed Ibérica op 25 mei 2023 hun nieuwe broccoli.

Tyrian is het eerste sprouting broccoliras dat volledig paars is, zowel de roosjes als de stengels. De naam Tyrian is, volgens de ontwikkelaars, gekozen vanwege de paarse kleurstof die op zijn beurt vernoemd is naar de Fenicische stad Tyrus. Die kleurstof met de naam Tyrian Purple werd bereid uit de schelpen van de brandhoren (Bolinus brandaris), een onschuldig zeeslakje.

Net als paarse broccoli is Tyrian rijk aan anthocyanen, biomoleculen met een hoge antioxiderende werking die de groente zijn paarse kleur geven en die van nature voorkomen in diverse koolsoorten. Anthocyanen hebben, volgens Sonia Marín van ontwikkelaar Sakata, kankerwerende eigenschappen en worden in verband gebracht met voordelen voor het gezichtsvermogen en het cardiovasculaire systeem.

Het nieuwe ras valt vooral op door zijn kleur, die volledig paars is, maar ook door de teeltkenmerken, want de plant is zeer robuust en groeit vrij recht naar boven. "De uniformiteit van de plant vergemakkelijkt het oogsten. Tyrian is ook zeer productief en door aanplant in meerdere teeltgebieden is het mogelijk jaarrond product te hebben", zegt Antonio Ibarra, hoofd Brassica-ontwikkeling bij Sakata Seed Ibérica. Voor oogst in de zomer in Spanje telt de teeltcyclus 75 dagen, voor oogst in de winter 105 dagen.

HAK verkocht aan Rus

Participatiemaatschappij NPM Capital verkoopt haar belang in groentefabrikant HAK aan de Russische voedselproducent KDV Group.

KDV Group is een voedselproducent die voornamelijk gevestigd is in Rusland en actief in de hele voedselketen, van teelt, grondstoffenverwerking en productie tot en met verkoop en distributie van honderden merken. De producten van KDV zijn verkrijgbaar bij meer dan 250.000 verkooppunten in voornamelijk Oost-Europa, Rusland en China. Het concern beschikt over eigen landbouwareaal, fabrieken en een uitgebreid distributienetwerk. De afgelopen 25 jaar is KDV groot geworden in voedingsproducten waaronder met name chocolade, biscuits en snacks. Op dit moment heeft het vestigingen in 13 landen en verkoopt het producten in 35 landen. Bij KDV werken ruim 20.000 mensen.

Groentefabrikant HAK in Giessen krijgt straks daarom met KDV een nieuwe strategische aandeelhouder aan boord en de mogelijkheid om internationaal verder te groeien, zo ronkt het persbericht. Wat gemakshalve even vergeten wordt is dat KDV helemaal geen ervaring heeft op de West-Europese markten, geen verstand van groentenconserven en bovendien geen enkel besef heeft van de westerse consument. De eerste focus ligt op groei in Duitsland. Daar heeft HAK sinds 2017 een eigen organisatie heeft en daar jaar op jaar met dubbele cijfers groeit. Volgens oprichter Denis Shtengelov van KDV is ‘HAK is niet alleen ons startpunt in Europa, maar heeft ook een sterke missiegedreven strategie die aansluit bij de consument van morgen. Ze bedient nu al een thuismarkt van 100 miljoen consumenten, vooral in Noordwest-Europa. Samen met het management wil ik daar graag de eerste groeiversnelling realiseren.’

Financiële details van de transactie hebben NPM Capital en KDV niet bekend gemaakt. De beoogde overname is nog onder voorbehoud van het doorlopen van het adviestraject met de gemeenschappelijke Ondernemingsraad van HAK. Als ik lid was van de gemeenschappelijke ondernemingsraad van HAK zou ik eens willen weten waar Denis Shtengelov waaruit blijkt dat hij de perfecte kandidaat voor de overname was. Hij heeft zijn geld namelijk verdiend met de verkoop van junkfood en snoep en draaide zijn hand niet om voor wat gesjoemel, wat leidde tot een brand in een winkelcentrum een waarbij 64 mensen, voornamelijk kinderen, op het leven kwamen. Vragen, vragen, maar (voorlopig) geen antwoorden.

[Update 03 maart 2022] De Russische eigenaar van HAK 'betreurt de oorlog in Oekraïne' in de hoop sancties en boycots van het Nederlandse publiek te voorkomen. Hij kwam echter wel op een sanctielijst van Oekraïne terecht, dus écht van onbesproken gedrag is Denis Shtengelov ook weer niet.

[Update 11 november 2022] In een poging om de publieke opinie verder te bespelen heeft Denis Shtengelov, de Russische eigenaar van Hak, besloten om via een vastzak-broekzak-transactie HAK te verkopen aan een andere dochteronderneming. HAK is nu onderdeel van het in de Verenigde Arabische Emiraten gevestigde Flexway. Zowel KDV als Flexway is eigendom van Denis Sjtengelov.

De Eiwitransitie

Een woord als 'eiwittransitie' is verzonnen door ambtenaren om de grauwe werkelijkheid wat te verbloemen. Waar het bij de eiwittransitie dus om gaat is het vervangen van dierlijke eiwitten door plantaardige eiwitten. Ze willen dus dat je minder vlees gaat eten.

Uiteraard hebben die ambtenaren het over het feit dat een veestapel niet ongebreideld uitgebreid kan worden, maar dat snapt iedere veehouder ook wel. Het lastige is dat een veehouder zijn werk doet met respect voor de natuur, terwijl een raamambtenaar een soort illusie over het landelijk gebied heeft die doet denken aan de wereld van Anton Pieck of de Russische propagandafilms uit het nog niet zo verre verleden.

Ons lichaam heeft eiwitten nodig. Eiwitten zijn complexe moleculen die door het lichaam worden ingezet als voedingsstof voor de cellen en zijn noodzakelijk voor de structuur, functie en regulatie van weefsels en organen.

Ik zal niet zeggen dat het eten van dierlijke eiwitten ongezond is, maar met het minder eten van vlees stuur je je dieet toch wel een beetje richting het zo gezonde Mediterrane dieet. In dat gebied is het lastig om vee te houden: het regent er niet genoeg, het gebied is bergachtig en de bodem is vaak niet vruchtbaar genoeg om voedzaam gras op te leveren. De dierlijke eiwitten van de bewoners van de Mediterrane kusten worden voornamelijk gehaald uit kippenvlees en vis. Omdat de mensen het aan de Middellandse Zee gemiddeld niet al te breed hebben, zijn de porties vlees klein. Vaak wordt dat vlees zelfs vervangen door bonen, een goede plantaardige leverancier van eiwitten.

De bevolking van ons land neemt nog steeds toe. Meer mensen eten meer voedsel, maar als al die mensen iets minder vlees gaan eten hoeven veehouders hun bedrijf niet extra uit te breiden. Dan wordt er bovendien niet meer nitraat uitgestoten dan voorheen.

Omgekeerd moeten akkerbouwers meer bonen gaan verbouwen. Die bonen hebben juist nitraat nodig om te groeien, want die nitraat is een onmisbare meststof. Akkerbouw zuigt dus uit de lucht neergeslagen nitraat uit de bodem.

Er is dus geen circulaire veeteelt of circulaire akkerbouw, maar het is een bijna gesloten systeem, waar de ene sector niet zonder de andere sector kan bestaan. Dat nitraatprobleem is een illusie.

Kolen zijn ontstaan in het Midden-Oosten

Een spruitje en een bloemkool lijken totaal niet op elkaar. Toch is het botanisch gezien dezelfde soort: Brassica oleracea. En op de kustrotsen van Engeland en Frankrijk groeit hun voorouder, de wilde kool. Toch zijn de koolsoorten die we nu eten, helemaal niet in Engeland of Frankrijk ontstaan, maar vierduizend kilometer verderop.

Guusje Bonnema, onderzoekster bij Wageningen University & Research is Brassica-specialist. “Het is fascinerend dat ze zo divers zijn. Bij tomaat heb je grote en kleine, maar je eet altijd de vrucht. Bij kolen eet je het blad (boerenkool, sluitkool), de stengel (koolrabi), de okselknoppen (spruitjes) of het bloemgestel (bloemkool, broccoli)[1]. Maar daarmee was nog niet de vraag beantwoord wáár dat is gebeurd.”

In een wetenschappelijk artikel beschrijft zij, samen met collega’s, de zoektocht[2]. “Die was alleen mogelijk omdat we erin geslaagd zijn ongekend veel rassen te verzamelen van alle cultuursoorten. Zowel moderne hybride rassen als oude landrassen uit genenbanken”, vertelt Bonnema.

De onderzoekers hebben DNA-fingerprints gemaakt (denk: barcodes) van al die koolsoorten en konden aan de hand daarvan inschatten hoe de verwantschap tussen de verschillende rassen in elkaar zit.

Er bleken twee stappen van domesticatie te zijn geweest. "Griekse en Romeinse schrijvers noemen deze groenten al vanaf 400 vChr. Ze benadrukken dat er verschillende soorten bestaan, allemaal bladgewassen - waarschijnlijk zoals boerenkool en palmkool - maar die noemen ze ook al kolen", vertelt ze.

Na de eerste domesticatiestap in West-Europa volgde de tweede stap in het Midden-Oosten. Uit het genetische onderzoek blijkt dat die oude boerenkoolachtigen uit West-Europa daarbij een rol speelden. 

Bonnema: “Het is zeer waarschijnlijk dat de handel in tin daarbij een grote rol gespeeld heeft. Tin werd gedolven in Cornwall en Galicië en al rond 2500 vChr per schip naar het Midden-Oosten verscheept. De schippers namen groenten mee voor onderweg, maar ook zaden.”

Zo kwamen de prille koolsoorten in het Midden-Oosten terecht. Het is waarschijnlijk dat vanuit die eerste bladgewassen zowel de sluitkolen als de bloemkolen zijn geselecteerd. Spontane kruisingen met andere wilde plaatselijke Brassica-soorten hebben daarbij wellicht een rol gespeeld. Die oude selecties ontwikkelden zich tot de moderne koolsoorten. "Onze huidige kolen komen dus allemaal daar vandaan", zegt ze.

Waarom is het belangrijk om dit te weten? "We zien dat de genetische variatie in de moderne hybride rassen niet zo groot is, terwijl de rassen uit de genenbanken veel diverser zijn. Als de veredelaar nieuwe gewaseigenschappen zoekt, kan hij dus het beste daar beginnen. In Turkije, Syrië en Libanon – dus het oorsprongsgebied van onze kolen – bestaan nog veel landrassen met grote diversiteit. Dat zijn landen met een warmer en droger klimaat. Om in te spelen op klimaatverandering heb je rassen nodig die op het veld beter bestand zijn tegen een hete zomer. Nu kun je gerichter zoeken waar je die eigenschappen vandaan kunt halen", verklaart Bonnema.

In de zijlijn van het onderzoek komen tal van interessante inzichten naar boven. Bijvoorbeeld over het rare geval bloemkool: in feite een bloemgestel dat geen bloemen meer maakt, maar wel doorgroeit.

"Voor die bijzondere vorm was een hele reeks mutaties nodig. Het was een soort genetische bottleneck waar de soort doorheen is gegaan. Gevolg is dat alle bloemkoolrassen sterk op elkaar lijken – er is heel weinig genetische variatie. Maar de genetische afstand tot andere koolsoorten is juist heel groot. Alle andere kolen verschillen zelfs minder van de wilde kool dan van bloemkool", zegt Bonnema.

[1] Bonnema et al: Diversity analysis and molecular taxonomy of Brassica vegetable crops in Genetics, genomics and breeding of crop Plants – 2011
[2] Cai et al: Evidence for two domestication lineages supporting a middle-eastern origin for Brassica oleracea crops from diversified kale populations in Horticulture Research – 2022. zie hier.

Bron.

Productie Marne Mosterd daalt 30% (door Oekraïne)

Marne Mosterd in Groningen heeft de productie van mosterd met 30% terug moeten brengen. Dat is een direct gevolg van de oorlog in de Oekraïne.

Het is jammer dat er in eigen lang niet meer voldoende mosterdplanten worden verbouwd. In 1960 werd nog slechts 180 hectare mosterdzaad ingezaaid. En die neergaande lijn zette zich daarna door. Alleen in het noorden van het land wordt, heel bescheiden, nog mosterdzaad geoogst.

Bij Marne is veel mosterdzaad nodig. Daarom importeert men mosterdzaad uit Canada en Oost-Europa. Vooral vanuit de Oekraïne wordt veel mosterdzaad geïmporteerd. Marne Mosterd levert zelf het zaaizaad voor de mosterdpitten aan Oekraïne. Als daar wordt geoogst komt de opbrengst terug naar Groningen, waar de mosterd wordt geproduceerd.

Sinds het uitbreken van de oorlog ligt de productie deels stil, zegt directeur Paul de Vries. “We waren net bezig met de pitten uit Oekraïne toen de oorlog uitbrak,” aldus De Vries. “We hadden wel wat voorraad, maart om tot oktober normaal te kunnen overleven, moesten we de productie deels stilleggen.” In het najaar komt de oogst uit Canada binnen.

De productiestop treft vooral de productie van mosterd voor de industrie en export. “De Nederlandse consument zal er niet zo veel van merken”, denkt De Vries. “Behalve dan dat de mosterd flink duurder zal worden.”

Die prijsstijging zal zich in het najaar voortzetten, verwacht De Vries. “In oktober komen de mosterdzaadjes uit Canada. Maar nu de productie in Oekraïne weg is gevallen, kun je je voorstellen dat iedereen in de markt zich op die Canadese pitten stort.”

Een bijzondere kool: Koolrabi

De koolrabi (Brassica oleracea gongylodes) heeft geen verdikte bovengrondse wortel, maar een verdikte steel die zo’n twee à zeven centimeter boven de grond ontstaat.

De ondersoortnaam, gongylodes, is afgeleid uit het Oudgrieks waar gongýlos (γογγύλος) 'rond' betekende en de verdikte steel beschrijft.

De naam 'koolrabi' is afkomstig van het Duitse, Kohlrabi, en is een samenstelling van Kohl ('kool') en Rübi (van het Latijnse radix 'wortel'). De voornamelijk Vlaamse benaming 'raapkool' is uit de gratie geraakt in verband met de mogelijke verwarring met de 'koolraap'.

Het is onduidelijk waar de koolrabi is ontstaan. Het grote probleem is dat de naam koolrabi eenvoudig verward kan worden met raapkool, een familielid.

De Italiaanse arts en botanicus Pietro Andrea Mattioli (1501-1578) vermeldde in zijn boekwerk 'Commentarii' (zijn commentaar in zes delen op het kruidenboek van Dioscorides) dat de groente recent was geïntroduceerd in Italië. Leonhart Rauwolf (1535-1596), een Duitse botanist, die in 1573 aan een reis door het Midden-Oosten begon, meldde dat hij koolrabi zag in de tuinen van Halepo (Aleppo) en Tripoli.

De Vlaamse arts en botanicus Mathias de l'Obel, ook bekend onder zijn meer interessant klinkende Latijnse naam Lobelius (1538-1616), was is de eerste die de koolrabi met tekening afbeeldt in zijn 'Kruydtboeck' (1581). Het heet Rape-Coole of in het potjeslatijn Caule rapum gerens. Rembert Dodoens gebruikt in zijn Cruydt-Boeck (1644) dezelfde afbeelding en noemt het “Raep-Koole, in ’t Latijn Rapaecaulis gheheeten oft Brassica caule Rapum gerens.” In tegenstelling tot de andere koolsoorten, zegt hij er niets meer over. Koolrabi is dus wél genoemd, maar nog onbekend. De Duitse botanist Jacobus Theodorus (1525-1590) noemde zich Tabernaemontanus ('bergherberg') en vermeldde caulorapum in zijn 'Das Ander Buch von Kräutern' (1664).

In zijn 'De L’Histoire Generale des Plantes' (1586-1587) meldt Jacques Daléchamps, een Franse arts en botanicus en filoloog, meldt 'Ze groeien in Italië, Spanje en sommige delen van Duitseland, vanwaar ik zaadjes voor mijn tuin gered hebt'.

Het duurde tot de 18e eeuw eer er sprake was van de nu bekende platronde koolrabi.

Theodorus Frederik Uilkens (1812-1891) onderscheidt in zijn 'Groot Warmoeziers Handboek' (1855) “drie hoofdverscheidenheden en wel de koolraap onder den grond (Brassica oleracea napobrassica), omdat het wortelachtige gedeelde niet boven de aarde uitkomt, en koolraap boven den grond (Brassica oleracea gongylodes), omdat de knol zich boven den grond vormt, welke knollen wederom verschillende kleuren hebben en de Zweedsche knollen of Rutabaga (Brasscia napo brassica), welke met de eerste overeen komt, doch fijner is en de winterkoude verduren kan.

Pas in de negentiende eeuw werd het in Duitsland omarmd en grootschalig geteeld. Sindsdien heeft koolrabi het imago van een Duitse groente.

Duitsland is met min of meer 60,000 ton de grootste producent en consument van koolrabi. In ons land is de koolrabi nog een nicheproduct.

Bron.

Een bijzondere kool: Boerenkool

Boerenkool (Brassica oleracea sabellica) is, zoals zijn wetenschappelijke naam al aangeeft, een variant van de kool (Brassica oleracea).

De oerboerenkool stamt uit Anatolië, het huidige Turkije, waar hij voor 5,000 jaar geleden voor het eerst in cultuur werd gebracht. Vermoedelijk is de bladkool – de voorvader van de boerenkool – de eerste kool die werd gecultiveerd. Die oervorm van onze groene boerenkool zou in al de vierde eeuw voor Christus in Griekenland en daarna ook in Italië zijn geteeld. Theophrastus beschreef in 350 vChr al een gekronkelde kool, een oude vorm van boerenkool.

Boerenkool is in ons land een kool met diepgroene gebobbelde bladeren. Dat dezelfde kool in Duitsland Braunkohl genoemd wordt is het gevolg van het feit dat het blad in vroeger tijden nogal een variabele kleur had. In sommige streken neigde deze naar bruin, terwijl het blad elders zelfs paars kon zijn. Nog tot 1951 worden in de rassenlijst bonte of sierkolen genoemd die slechts ‘dienden tot versiering van fruitschalen’. Zaadjes van die sierboerenkolen zijn in toenemende mate weer te koop. Het lijkt dat er tot begin twintigste eeuw een grote variatie aan bladkolen bestond, waarvan de donkergroene gekrulde boerenkool er slechts eentje was, maar wel de enige die in de loop van de tijd overbleef dankzij ons nationaal gerecht boerenkool met worst. De jaarlijkse productie van boerenkool ligt al een jaar of twintig rond de zeven miljoen kilo.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Brassica, is Latijns en betekende 'kool' en is vermoedelijk afgeleid van caput 'hoofd', dat verwijst naar de vorm van veel kolen. Het Engelse woord cabbage herinnert nog aan zijn Latijnse oorsprong. Het tweede deel, oleracea, heeft ook een Latijnse bron: oleri betekende 'eetbaar'. Het derde deel, sabellica, vernoemt de Sabijnen, een stam die Italië bewoonde voordat de Romeinen daar de macht grepen.

Er is maar weinig bekend over de geschiedenis van boerenkool in Zuid-Europa. Vermoedelijk was het slechts een van de vele bladgroenten die men daar uit het wild oogste en die men in het Klassieke Griekenland chorta (χόρτα) ofwel 'bladgroenten' noemde. Ook tegenwoordig is horta vrasta (χόρτα βραστά) nog steeds een gezond gerecht dat veel Grieken op tafel zetten.

[Horta vrasta]

Boerenkool is een typische bladkool die in de noordelijke delen van Europa, zoals Nederland, Noord-Duitsland, Denemarken en Scandinavië, een belangrijke wintergroente is. Voordat aardappels in Europa gangbaar werden, at men de boerenkool met gort. Aangezien aardappels in Amerika inheems waren moest men wachten tot dat de Indianen in het jaar 1492 de schepen van Christophorus Columbus hadden ontdekt.

Een bijzondere mosterd: Zwarte mosterd

Zwarte mosterd (Brassica nigra) is tegenwoordig inheems in tropische delen van Noord-Afrika, de gematigde zones van Europa en delen van Azië. Men neemt echter aan dat zwarte mosterd zijn oorsprong vindt in het Middellandse Zeegebied, waar de soort al duizenden jaren wordt verbouwd. Zwarte mosterd lijkt sterk op de witte mosterd (Sinapis alba), maar zwarte mosterd heeft iets kleinere zaden.

[Image: Matt Lavin]

De bladeren zijn blauwgroen van kleur. Zwarte mosterd bloeit van juni tot in september. De bloeiwijze is een tros met de bekende gele bloemen. Na de bloei ontstaat een tot 2,5 centimeter lange hauw, waarin vier tot tien zaden verstopt zitten. Die ronde zaden zijn donkerbruin, grauwgrijs of zwart van kleur met een netvormige zaadhuid.

Ook van zwarte mosterd wordt, jawel, mosterd gemaakt, maar dat is wereldwijd een wat aflopende zaak. Andere mosterdsoorten zijn namelijk eenvoudiger te oogsten en tijd is geld.

De plant blijkt extreem giftig voor paarden te zijn en er is dus iets aan de hand met de zwarte mosterd. Het blijkt een mogelijk onbedoeld bijverschijnsel van een uniek verdedigingsmechanisme van de zwarte mosterd.

Sommige plantensoorten uit het geslacht Brassicaceae, waartoe koolsoorten, mosterd en mierikswortel behoren, verdedigen zich tegen vraat door de aanmaak van bittere glucosinolaten. Wanneer het blad wordt beschadigd komen die glucosinolaten vrij en maken snel het enzym Myrosinase aan. Dat enzym 'lost' eigenlijk de eitjes van vlinders van het geslacht Pieris op. Het grote koolwitje (Pieris brassicae) heeft daar echter weer een antigif tegen ontwikkeld. Die voortdurende 'wapenwedloop' is hiermee echter nog niet ten einde, want de zwarte mosterdplant maakt intussen ook een stof aan waardoor cellen onder de eitjes van het koolwitje uitdrogen of van het blad vallen.

Uit recent onderzoek blijkt dat de verdedigingsmethode van zwarte mosterd heel specifiek wordt toegepast voor eitjes van het koolwitje en niet werkt voor eitjes van verschillende andere vlindersoorten[1]. Waar de herkenning van de eitjes door de plant op is gebaseerd en welke afweerstof daarbij wordt toegepast is nog onbekend en vergt nog meer onderzoek.

[1] Griese et al: Insect egg-killing: a new front on the evolutionary arms-race between brassicaceous plants and pierid butterflies in New Phytologist – 2021. Zie hier.

Nederland verhoogt productie van eiwitten

Nederland zet de komende vijf tot tien jaar in op de teelt van eiwitrijke gewassen, zoals veldbonen en aardappelen. Het doel van de strategie is om minder afhankelijk te worden van importstromen van eiwitrijke grondstoffen van buiten de Europese Unie.

Het Rijk investeert daarnaast in onderzoek naar innovatieve eiwitrijke bronnen voor zowel mensen als dieren, zoals insecten en micro-algen. Het kabinet wil dat er geëxperimenteerd wordt met het halen van eiwitten uit reststromen, zoals keukenafval. Deze nieuwe strategie staat beschreven in de Nationale Eiwitstrategie (NES) die minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) met de Tweede Kamer heeft gedeeld.

De Nationale Eiwitstrategie is onderdeel van het doel van de Europese Unie om minder afhankelijk te worden van importstromen. De Nationale Eiwitstrategie zou daarnaast ook bijdragen aan de transitie naar duurzame landbouw, betere bodemkwaliteit, meer biodiversiteit, minder emissies, het tegengaan van voedselverspilling en een betere balans tussen plantaardige en dierlijke consumptie.

Het eetpatroon van consumenten verschuift volgens LNV naar meer plantaardige eiwitten. Er is daarom winst te behalen om de afhankelijkheid van eiwitimport te verminderen. Het ministerie zet daarom in op het duurzame eetgedrag van de consument ook de gemakkelijke en normale keuze te maken. Het normaliseren van duurzaam eten en dat consumenten daarvoor ook de vaardigheden hebben bij het kiezen, kopen en koken van voedsel is daarbij ook van belang.

De Nationale Eiwitstrategie beschrijft dat eiwitrijke vlinderbloemigen, zoals veldbonen, erwten en bonen geschikt zijn voor het Nederlandse klimaat en als rotatiegewas kan bijdragen aan de bodemkwaliteit en de biodiversiteit. Het ministerie van LNV gaat in 2021, samen met partijen uit de hele eiwitketen, een ‘Green Deal Vlinderbloemigen’ opstellen. Op deze manier willen zij de samenwerking en succesvolle teelt verbeteren.

Omdat de akkerbouwgrond in Nederland beperkt is moeten er steeds meer van onze benodigde eiwitten uit andere bronnen komen. Zo kan er eiwit uit eendenkroos gehaald worden en kunnen bacteriën, schimmels en gisten omgezet worden in een voedingsmiddel (fermentatie) en andere microbiële eiwitbronnen. Er zijn dan ook diverse innovatieve ontwikkelingen in Nederland waar LNV in investeert.

Nederlandse boeren en tuinders zijn al langer aan de slag met het hergebruiken van eiwitrijke resten als basis voor onder meer varkens- en kippenvoer.

Mosterd op Mars

Veel mensen hebben waarschijnlijk de film 'Martian' gezien, waarin een astronaut Mark Watney, gespeeld door Matt Damon, na een hevige storm door zijn bemanning wordt achtergelaten op de onherbergzame planeet Mars. Maar de botanicus Watney heeft het echter overleefd en met een voortdurend afnemende hoeveelheid voedsel, moet hij gebruik maken van zijn vindingrijkheid om te overleven. Hij plant aardappels in een gecontroleerde omgeving.

Het is natuurlijk maar een film, maar de toekomst komt steeds dichterbij en binnen niet al te lange tijd zullen astronauten op weg gaan naar Mars.

Een goede voorbereiding is het halve werk en daarom zijn Tsjechische wetenschappers aan de slag gegaan om experimenten uit te voeren, waarbij voedsel in extreme omstandigheden wordt geteeld. De wetenschappers telen voedselplanten, zoals mosterd, basilicum en munt, zonder grond en met een minimum aan water. Om ruimte te besparen groeien de planten horizontaal in gestapelde kasten. Onderzoekers experimenteren met veranderingen in licht en temperatuur om zo de limieten van de plant te kunnen benaderen.

De het grootste voordeel van deze experimentele methode is dat er een waterbesparing mogelijk is van 95 procent, terwijl er tegelijkertijd veel minder ruimte nodig is.

Misschien dat deze methodes ooit op Mars of in ruimteschepen op weg naar de Rode Planeet zullen worden toegepast, maar ik zie veel meer mogelijkheden op onze eigen planeet. Bevolkingsgroei en een op veel plaatsen nijpend gebrek aan schoon drinkwater dwingen ons steeds meer om zo zorgvuldig mogelijk om te gaan met de beperkte middelen.

Verband tussen peulvruchten en lagere kans op hart- en vaatziekten

Iedereen weet eigenlijk wel dat voeding een belangrijke rol speelt bij zijn of haar gezondheid. Het is immers algemeen bekend dat een voeding die rijk is aan suiker, foute vetten en zout het risico op bepaalde aandoeningen verhoogt. Een voeding die rijk is aan verse groenten en fruit daarentegen kan de kans op ziekten juist verlagen.

Het vaststellen van de effecten van de verschillende voedingsmiddelen op specifieke aandoeningen is echter enorm moeilijk. Recent onderzoek bekeek de invloed van het eten van peulvruchten, zoals bonen, erwten en linzen, op de gezondheid van het hart. Ze richtten zich hierbij in het bijzonder op het risico op hart- en vaatziekten, zoals een hartinfarct of beroerte[1]. Ook onderzochten ze het verband tussen de consumptie van peulvruchten op diabetes, hoge bloeddruk en obesitas.

Onderzoekster Hana Kahleova legt uit dat het onderzoek belangrijk is omdat hart- en vaatziekten wereldwijd de voornaamste doodsoorzaak zijn en de uitgaven van de gezondheidszorg aan deze problemen in de Verenigde Staten alleen al bijna €1 mld per dag kosten. Per dag.

Peulvruchten zitten boordevol vezels, eiwitten en diverse micronutriënten, maar bevatten weinig vetten en suikers. De American Heart Association, de Canadian Cardiovascular Society en de European Society for Cardiology promoten allemaal een voedingspatroon met meer peulvruchten om het gehalte LDL-cholesterol (het zogenaamde 'slechte' cholesterol) te verlagen, de bloeddruk gezond te houden en diabetes te voorkomen.

Onlangs gaf de European Association for the Study of Diabetes opdracht voor het uitvoeren van een aantal meta-analyses uit om de huidige aanbevelingen voor de rol van peulvruchten bij het voorkomen en behandelen van cardiometabole aandoeningen te actualiseren. In Nederland hebben ongeveer vier miljoen Nederlanders namelijk diabetes, obesitas of een verhoogd risico op hart en vaatziekten als gevolg van hoge bloeddruk of te hoge cholesterolwaarden.

De onderzoekers vergeleken de gegevens van mensen met de laagste en hoogste inname van peulvruchten. Ze stelden vast dat het eten van peulvruchten in verband gebracht kon worden met een 8% tot 13% lagere kans op hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en obesitas.

Toch is veel meer onderzoek noodzakelijk, zo concluderen de onderzoekers, mede omdat de uitslagen hier en daar nog wat onduidelijk zijn.

[1] Viguiliouk et al: Associations between Dietary Pulses Alone or with Other Legumes and Cardiometabolic Disease Outcomes: An Umbrella Review and Updated Systematic Review and Meta-analysis of Prospective Cohort Studies in Advances in Nutrition – 2019. Zie hier.

Gezonde boerenkoolsmoothies?

Gezonde smoothies zijn al een tijdje een trend in ons land. Hoe gezond het imago van verse smoothies ook is, het gepureerde fruit bevat regelmatig meer suiker dan een vergelijkbare hoeveelheid cola. Er is qua zoetkracht namelijk geen verschil tussen de fructose (uit fruit) en de sucrose (uit suikerbieten). Geen wonder dus dat zelfs het Voedingscentrum enige kanttekeningen geplaatst heeft op haar website.

Maar er is natuurlijk een alternatief en dat is een smoothie van groenten. In de Verenigde Staten was plotseling de boerenkoolsmoothie een grote hit. In het Engels wordt dat de kale smoothie genoemd (hun woord 'kale' is een verbastering van ons woord 'kool').

Inderdaad zijn smoothies op basis van groene groenten minder zoet omdat ze veel minder suiker bevatten. Dat maakt ze direct een stuk gezonder. Gezondheidwebsites buitelen over elkaar heen om te bewijzen dat boerenkool een van de meest gezonde opties is om in je smoothies te verwerken. Zo zouden ze boordevol vitamines en mineralen zitten, tot de nok toe gevuld zijn met anti-oxidanten als quercetine and kaempferol, cholesterol kunnen verminderen, waardoor de kans op hartproblemen kleiner wordt en bovendien het ontstaan van diverse soorten kanker kunnen tegengaan en bovendien kunnen helpen om je gewicht in toom te kunnen houden.

Al die voordelen kunnen inderdaad met de nodige wetenschappelijke onderzoeken worden gestaafd, maar dat is niet het punt. Wat we natuurlijk in het oog moeten houden is dat een gevarieerd dieet, zoals het Voedingscentrum ons al jaren probeert uit te leggen, ook diezelfde voordelen zal opleveren.

Maar als je toch door de aantrekkingskracht van de boerenkoolsmoothie bent gezwicht, dan horen er toch enige waarschuwende woorden geuit te worden.

[1] Boerenkool bevat – net als alle andere koolsoorten - veel vitamine K en dat kan de werking van bloedverdunners als Warfarine (stofnaam Coumadin) belemmeren. In sommige patiënten met hartproblemen zou dat een hartaanval kunnen triggeren.
[2] Boerenkool is – net als alle andere koolsoorten – rijk aan kalium. Kalium reguleert mede elektrische signalen naar de hartspiercellen. ACE-remmers worden voorgeschreven om de bloeddruk te verlagen en om hartfalen te behandelen. Deze ACE-remmers zorgen voor een toename van kalium. Een teveel aan kalium kan leiden tot een onregelmatige hartslag of hartkloppingen, wat potentieel dodelijk kan aflopen.
[3] Boerenkool bevat – net als alle andere koolsoorten – thiocyanaat, wat in hoge concentraties, de jodiumopname in de schildklier belemmert. De schildklier heeft jodium nodig voor de productie van het schildklierhormoon.

Boerenkool is – net als alle andere koolsoorten - zeker een heel gezonde groente, maar ik zou adviseren om niet iedere dag een boerenkoolsmoothie op het menu te zetten.

Een bijzondere boon: Hyacinthboon

Nee, de hyacinthboon (Lablab purpureus) is geen familie van de hyacinth, maar is onderdeel van de grotere familie der vlinderbloemigen (Fabaceae). Deze boon is inheems in India, maar is zo populair gebleken dat hij tegenwoordig in alle tropische gebieden wordt geteeld. Het blijkt de enige soort te zijn binnen het geslacht.

Het uiterlijk van de hyacinthboon (als plant en als boon) is behoorlijk variabel als gevolg van de eisen die akkerbouwers er al eeuwen aan gesteld hebben. Tegewoordig zijn het eenjarige planten, al is de hyacinthboon in het wild meerjarig. De dikke, bijna liaanachtige stelen kunnen wel zes meter lang worden. De bladeren kunnen aan de onderzijde behaard zijn. De bloemen kunnen verschillende kleuren hebben, waaronder wit, paars of zelfs met een zweem naar blauw. Ook de peul kan varieren in vorm, grootte en kleur. Gewoonlijk is deze een centimeter of zeven lang en is dan helder paars of lichtgroen van kleur. Hij bevat tot vier bonen. Ook die bonen van een centimeter in grootte kunnen weer verschillend van kleur zijn. Afhankelijk van de cultivar kun je rekenen op wit, bruin, rood of zwart.

De hyacinthboon heeft, zoals je hebt kunnen lezen, een bekoorlijk uiterlijk en dat is de reden dat men hem ook graag als tuinplant aanplant.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Lablab, is van Arabische of zelfs Egyptische oorsprong. Het verklaart het geluid dat droge boontjes in hun peul maken. Het tweede deel, purpureus, is afgeleid van het klassiek-Griekse porphyra, dat 'paarse (kleurstof)' betekent. Het was oorspronkelijk de naam van de zeeslak (Murex), waar de kleurstof uit gewonnen werd.

De bladeren worden rauw of gekookt gegeten zoals wij spinazie eten. Ook de bloemen vinden, rauw of gestoomd, hun weg naar menige tropische maaltijd. De bonen worden gebruikt om tofoe of tempeh te maken. Normaal worden daar sojabonen voor gebruikt.

In een land als Bangladesh worden de peulen in zijn geheel gekookt en opgediend met vis als een curry. In China worden de bonen gewoonlijk eerst gedroogd en daarna gebakken. Daar zijn ze tevens een traditioneel middel om de milt te reinigen, hitte en zweterigheid uit je lichaam te verdrijven en om je eetlust te bevorderen.

Hoe gezond de hyacithboon ook lijkt, hij zit vol met cyanogene glycosiedes die in je lichaam tot het potentieel dodelijke blauwzuur worden omgezet. De peulen en bonen moeten daarom vooraf een aantal keren worden gekookt in steeds ververst water.

Een bijzondere boon: Tepary bean

De tepary bean (Phaseolus acutifolius) behoort tot een andere familie dan de hier in Nederland geteelde en gegeten versie van de gewone boon (Phaseolus vulgaris). De boon - we zullen hem vanaf hier maar 'tepariboon' noemen - is inheems in het zuidewesten van de Verenigde Staten en Mexico. 

De teparybonen kunnen vrijwel iedere kleur en formaat hebben, aangezien er vele locale rassen bestaan.  De teparyboon moet langer gekookt worden dan andere bonensoorten, omdat hij een dichtere structuur heeft.

Zijn grootste voordeel is de omstandigheid dat hij van alle bonen genoegen neemt met het minste water. Geen wonder dat hij vooral in droge en hete woestijnachtige omgevingen met minder dan 400 mm neerslag per jaar wordt geteeld. Die eigenschap hadden de Indiane, Maya's en voor hen de Olmecs ook al lang voor de komst van Columbus in 1492 ontdekt en deze bonensoort behoorde tot het basisvoedsel van deze inheemse volkeren.

In de gortdroge Sonorawoestijn ontluiken de bloemen kort na de zomerregens die de woestijn in augustus even doen opleven. Daarna treedt de droogte weer in en de peulen rijpen af gedurende de maand oktober.

Mocht iemand geïnteresseerd zijn wat de term 'tepary' betekent dan gaan we even de geschiedenis in. Men gelooft dat de Tohono O'odham, een Indianenstam die leefde in de Sonorawoestijn, de uiteindelijke oorsprong van de term zijn geweest. In hun taal betekende tʼpawi zoiets als 'het is een boon'.

Onderzoekers met een vooruitziende blik zijn bezig om de teparyboon te kruisen met de gewone boon, zodat in de laatste ook de droogtebestendige eigenschappen van de teparyboon worden ingebouwd. Gezien de opwarming van de aarde lijkt dat niet zo'n heel slecht idee.

Een bijzondere boon: Cranberry bean

De bekende en weinig opvallende gewone boon (Phaseolus vulgaris) is een eenjarige plant uit de vlinderbloemenfamilie (Leguminosae). De soort is afkomstig uit Zuid-Amerika en heeft de neiging om zich in vele vormen en kleuren te kunnen omtoveren. Wij kennen hem hier in de vorm van de bruine boon, de witte boon, de kidneyboon (of nierboon), de sperzieboon en de snijboon.

Dat is interessant, zo zul je wellicht weinig geïmponeerd opmerken. De ene saaie kleur vervangen door een andere is niet zo heel opmerkelijk, maar lees toch maar even door.

In het Zuid-Amerikaanse land Colombia werden al eeuwenlang gewone bonen geteeld die een afwijkende kleur hadden. Omdat daar de bonen zijn geëvolueerd zijn daar ook diverse ondersoorten en kleuren ontstaan. Eentje daarvan is een versie die lichtbruin tot gebroken wit van kleur is en doorklieft is met prachtige rode, rossige of roodpaarse strepen. De boon staat in zijn thuisland bekend als de cargamanto, maar de westerse wereld kent hem als de cranberry bean.

Zijn prachtige kleurstelling zorgde er mede voor dat hij, samen met onder andere aardappels, tomaten en chilipepers, met huiswaarts reizende conquistadores de Atlantische Oceaan overstak en in Zuid-Europese landen op het menu werd gezet.

In Italië wordt deze variëteit geteeld onder de naam borlotti en heeft onderweg een iets dikkere schil gekregen. De Italianen houden kennelijk van bonen met een iets steviger bite. Maar zelfs in Italië zijn er verschillen in smaak, want in de Noord-Italiaanse plaats Saluggia wordt sinds omstreeks het jaar 1900 een type borlotti geteeld onder de naam saluggia. Tevens staan varianten van de cranberry bean af en toe op het menu in de Portugese, Turkse en Griekse keukens.

De ronde tot ovale cranberry beans hebben een wat nootachtige smaak en een romige textuur. Tijdens het koken verandert de kleur in egaal lichtbruin en verliezen dus hun opvallende kleurstelling.

Wil je eens proberen om deze bijzondere boon op te kweken dan kun je hier het kweekmateriaal bestellen.

Paarse spruitjes

Sommige volwassenen hebben ooit trauma's opgelopen omdat ze van hun ouders verplicht hun spruitjes moesten opeten. Ooit was de smaak van spruitjes inderdaad iets voor gevorderden, omdat deze behoorlijk bitter was. De laatste tien jaar hebben kwekers aardig aan de spuit gesleuteld en de meeste bitterheid is intussen uit spruitjes verdwenen. Niet alles natuurlijk, maar genoeg om ze aan je kinderen voor te kunnen  schotelen.

Mede daardoor zijn spruitjes aan een heuse inhaalslag bezig. Bovendien staan ze ook nog eens als zeer gezond te boek en zitten boordevol vitaminen, waaronder vitamine C en vitamine B11, oftewel foliumzuur.

Tegenwoordig bestaan er ook paarse spruitjes. Die zijn nóg gezonder gemaakt door er anthocyanine in te kweken. Die paarsrode kleurstof zit tevens in rode bosbes, rode kool, cranberry's en de allernieuwste bijna zwarte tomaten. Een goed vuistregel om supergezond te eten is derhalve: Eet Paars. De paarse spruiten hebben een hele milde spruitensmaak met zelfs een nootachtig accent.

Deze spruit heeft – niet verwonderlijk – de naam purple sprout gekregen en is ontwikkeld door VOF Van Putten uit Dirksland.

Binnenkort in je eigen supermarkt te koop.

Broccolibladeren

Als de stronkjes broccoli (Brassica oleracea Italica group)in de supermarkt of bij de groenteboer geduldig liggen te wachten op een liefhebber zitten er maar een paar minuscule blaadjes aan. Op de akker heeft de broccoliplant grote bladeren die noozakelijk zijn om met behulp van chlorofiel het zonlicht om te zetten in energie. Zie het broccoliblad maar als een zonnecollector van Moeder Natuur. Die opgewekte energie wordt gebruikt om uit te groeien tot een volwassen broccoli.

Bij de oogst worden de bladeren van de plant afgesneden en zijn jarenlang door het land heen gefreesd om als voeding voor de bodem te dienen. Het broccoliblad heeft namelijk we degelijk voedingsstoffen en heeft tevebns een licht reinigende werking.

Maar wat goed is voor de aarde is ook goed voor de mens. Uit onderzoek blijkt dat het broccoliblad rijk is aan vitamine A en C. Bovendien bevatten ze meer vitamine K, foliumzuur en kalium dan boerenkool. In het blad zitten zelfs hogere waarden aan vitamines, calcium, ijzer en kalium dan de broccoliroosjes zelf.

Het blad smaakt milder dan boerenkool, want deze heeft namelijk een ietwat bitter accent. Zelfs broccoliroosjes zijn nog iets sterker van smaak dan het blad van dezelfde plant. Daardoor kunnen broccolibladeren prima dienen als een aparte blad- of soepgroente, maar kunnen ook dienst doen als basis voor het maken van gezonde groentesmoothies of kunnen rauw in een salade verwerkt worden.

Goh, hoor ik je denken, dat ik daar nog nooit eerder van gehoord heb. Toch eeuwig zonde dat boeren zich gedwongen voelen om het blad onder te ploegen. Maar Verdonk Broccoli uit het Noord-Hollandse Wervershoof brengt deze groente nu op de markt onder de naam Broccoleaf. Kijk, dan ben je innovatief bezig.

Een bijzondere kool: Cavolo Nero (of Palmkool)

Cavolo nero betekent 'zwarte kool' in het Italiaans. Aangezien de natuur geen echte zwarte kleuren in planten kan creëren is ook de cavolo nero niet zwart, maar zeer donkergroen. Zijn juiste Nederlandse naam is palmkool, maar zwarte bladkool is ook acceptabel.

Palmkool (Brassica oleracea acephala) is een cultivar of variëteit van boerenkool (Brassica oleracea) en werd ooit in ons land verbouwd. De kool raakte uit de gratie van zowel telers als consumenten, maar als gevolg van de hang naar exotische gerechten is ook de palmkool weer aan een voorzichtige opmars bezig.

Dat palmkool eigenlijk een boerenkool is, betekent dat hij slechts op enkele punten van zijn stamvader verschilt. Palmkool fleurt de kale wintertuin op met haar sierlijke, zwartgroene bladeren. Omdat boerenkool en palmkool tot diep in de winter door kunnen groeien werden ze in vroeger tijden zeer gewaardeerd omdat deze groente vaak als allerlaatste vers van het land kon worden geoogst. Zo kregen mensen toch nog voldoende vitamine C binnen in het winterseizoen.

Palmkool wordt vooral in de Italiaanse provincie Toscane gegeten, eenvoudig op smaak gebracht met wat knoflook en ui. Ook wordt in die regio een smakelijke soep van zowel de stelen als de bladeren gemaakt. De hier onbekende, maar in Toscane zeer gewaardeerde Farinata di cavolo nero is een stevige voedzame pap met gesneden palmkool.

Wil je zelf eens proberen cavolo nero of palmkool op te kweken uit zaad dan moest je ooit boodschappen gaan doen bij Albert Heijn. Gedurende actieperiode met de moestuintjes van 2017 was ook deze groente beschikbaar.

[Recensie] 'Toxic Exposures' door Susan L. Smith

Mosterdgas wordt doorgaans geassocieerd met de verschrikkingen van de slagvelden en loopgraven in Eerste Wereldoorlog, waar chemische wapens verantwoordelijk waren voor tienduizenden doden. Weinigen beseffen echter dat het gebruik mosterdgas een opleving had tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toen was het gebruik ook wijdverbreid en zeer geheim.

Het boek 'Toxic Exposures' vertelt het schokkende verhaal dat de Verenigde Staten en diens bondgenoten opzettelijk duizenden van hun eigen militairen blootstelden aan dit gifgas als voorbereiding op een mogelijke chemische oorlogsvoering op het Europese continent.

Daarnaast onthult het boek een raciale dimensie aan deze experimenten met mosterdgas. Er werd namelijk door 'wetenschappers' getest of de gevolgen voor blootstelling aan deze giftige stof mogelijk varieerde per ras. Er werd onderzocht of Aziaten, Latijns-Amerikanen, blank en zwart anders op mosterdgas reageerden.

De schrijfster, historica Susan L. Smith, kon voor haar onderzoek putten uit recent vrijgegeven geclassificeerde overheidsverslagen van zowel de Verenigde Staten als Canada, militaire rapporten, wetenschappelijke onderzoeksverslagen en getuigenissen van veteranen. Ze beschrijft niet alleen de lichamelijke en geestelijke gevolgen voor de willoze slachtoffers van deze kwalijke experimenten, maar ook de gevolgen voor het milieu, omdat na de oorlog het restant van het mosterdgas simpelweg in de Stille Oceaan gedumpt werd.

Terwijl ze de giftige erfenis van deze experimenten probeert te doorgronden, beschrijft Smith ook de soms verrassende gevolgen ervan: het bleek het onbedoelde begin van chemotherapie bij de behandeling van kanker.

Toch blijft de lezer met een zeer vervelend gevoel achter, omdat we wel verontwaardigd zijn geweest toen de onbeschaafde Duitse experimenten van mensen als dokter Joseph Mengele aan het licht kwamen, maar de Amerikanen hebben altijd 'vergeten' te melden dat ze hetzelfde soort onderzoek uitvoerden.

Met het boek 'Toxic Exposures' is dat deel van de geschiedenis nu herschreven.

Varkenskers

In Nederland groeien een tweetal leden van de famlie van de varkenskersen: de kleine varkenskers (Coronopus didymus) en de grote varkenskers (Coronopus squamatus). Het zijn zogenaamde tredplanten, planten die nog succesvol groeien op plaatsen die veel betreden worden. De doordringende geur van de varkenskersen lijkt op een combinatie van de frisse geur van de tuinkers en die van ongewassen muizen.

Toch behoort de varkenskers ook tot de grote mosterdfamilie en dat is het best te zien aan de bladeren. Groeien de meeste mosterdsoorten hemelwaarts, deze variant laat zijn bladeren in horizontale richting groeien.

Beide zijn overigens ook exoten. De kleine varkenskers is oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Amerika, maar is al aan het eind van de achttiende eeuw in ons land verschenen. De grote varkenskers is ooit vertrokken vanuit het Middellandse Zeegebied en is een cultuurvolger. Ze kunnen zout in hun wortels opnemen en waarden van 17 procent zijn gemeten.

Varkenskersbladeren hebben een behoorlijk sterke mosterdsmaak en kunnen als salade gegeten worden of gebruikt worden om vissen mee te vullen. De wortels kunnen worden vermalen en, vermengd met azijn, ontstaat een soort pittige vervanger van mierikswortel. Ze kunnen overigens ook gekookt worden en als groente gegeten worden.

Een bijzondere mosterdplant: Saharamosterd

Saharamosterd komt niet in Nederland voor. Niet in het wild, niet verwilderd, niet in je keukenkast en niet op je bord. Saharamosterd (Brassica tournefortii) is hier zelfs zo onbekend dat hij geen Nederlandse naam bezit, een probleem dat ik zojuist heb opgelost.

Saharamosterd is inheems in de woestijnen van Noord-Afrika en het Midden-Oosten en bezit alle kenmerken die je van een mosterdplant mag verwachten. Hier is het simpelweg te koud voor deze warmteminnende plant.

In Engelstalige landen staat de mosterdsoort bekend als Asian mustard, African mustard en Sahara mustard. Gezien het feit dat er ook andere, verwante soorten in zowel Afrika als Azië voorkomen is de naam Saharamosterd de meest logische keus.

Deze mosterdvariant is een eenjarige plant die, afhankelijk van de omstandigheden, kan uitgroeien van óf 10 óf tot 100 centimeter hoogte. In de verzengende hitte van de woestijn worden de bladeren van de saharamosterd niet groter dan acht centimeter, maar heeft de plant de beschikking over voldoende vocht en voedsel dan kunnen die bladeren uitgroeien tot wel 50 centimeter lengte, wat dus een totale spreiding kan opleveren van wel één meter. De bloemen zijn veel fletser van kleur dan de meeste van zijn familieleden. Die staan immers bekend om hun felgele bloemen.

In diens thuislanden in noordelijk Afrika wordt de saharamosterd geoogst omdat de zaden gebruikt kunnen worden om olie uit te winnen. De bladeren en de jonge scheuten kunnen gekookt worden en als groente worden geconsumeerd. In Libië worden saharamosterdbladeren gemengd met couscous en wat andere specerijen om een smakelijk gerecht te maken.

Zoals zoveel planten is ook de saharamosterd op veel plaatsen een invasieve soort geworden. Vooral in de zuidelijke staten van de Verenigde Staten staat hij bekend als een onuitroeibaar onkruid. Eigen schuld natuurlijk, want de eerste saharamosterdplanten zijn per ongeluk meegereisd met de import van tropische dadelpalmen. Men had namelijk in het begin van de 20ste eeuw besloten ook dadels in de Coachella Valley (California, USA) te gaan verbouwen. Dat laatste is wel gelukt overigens.

In plaats van te zeuren kunnen die verwende Amerikanen beter wat recepten verzinnen om de saharamosterd op een positieve manier aan te pakken. Eat the invaders!